Gıda Güvenliğinde Kritik Tarihler
Günümüzde çok çeşitli beslenme şekilleri, farklı bakış açıları ve yorumlamalar, her geçen gün zihinleri biraz daha karıştırmakta, sık sık çelişki içinde kalmamıza neden olmakta.
Bilimsel kanıtlara dayalı olmayan bilgi kalabalığı, sürdürülebilir-doğru diyet alışkanlıklarının oturmasında gerileyici rol oynuyor; kısır bir döngüde deneme-yanılma yoluyla bedenimize, zihnimize iyi gelen beslenme şeklini oturtmaya çalışıyoruz.
Bir de üzerine nasıl hareket edeceğimiz konusundaki fikir ayrılıkları eklenince iş içinden çıkılmaz bir hal alıyor. X sporu şu kasınızı çalıştırır, her gün mutlaka Y sporunu yapmalısınız, gün içerisinde şu kadar kalorinin üzerinde beslenirseniz eyvahlar olsun yaklaşımları bu kısır döngünün yalnızca devamına katkı sağlıyor.
Unutmayalım ki iyi bir bedene sahip olmak hem fiziksel hem de ruhsal açıdan sağlıklı olmakla mümkün. Bu yüzden hem bedenimizi hem de ruhumuzu doğru beslemeyi öğrenelim ki sağlıklı çocuklar yetiştirip, sağlıklı gençlik, kaliteli orta ve ileri yaş dönemleri ile yaşamımızı mutlu bir şekilde tamamlayalım.
Doğru beslenme, dengeli beslenme, doğru alışveriş listeleri ile mümkün. En başta öğrenmemiz gereken; temiz içerikli makro ve mikro besinlerin doğru zamanda, doğru miktarda tedarikidir. Devamında, bu besinlerin tüketilene kadar doğru şartlarda saklanmasıdır.
Bildiğiniz üzere, ambalajlı gıdaların üzerinde içindekiler bölümü, saklama koşulları, tüketim tarihleri gibi bilgiler yer almaktadır. T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı – Kodeks faaliyetleri kapsamında bu konular ele alınır ve resmi yayınlar yapılır.
Bu yazıda, gıda kaybı ve israfını en aza indirmek için gıdanın raf ömrünün gıda işletmecisi tarafından doğru belirlenmesi, Son Tüketim Tarihi veya Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi kavramlarının da tüketici tarafından doğru bilinmesinin ne kadar önemli olduğu üzerinde durmuş olalım; tedarik ve israf noktasında bir farkındalık yaratalım.
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı Gıda ve Kontrol Genel Müdürlüğü – 11/6/2010 tarihli ve 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki Sağlığı, Gıda ve Yem Kanunu’nun 21., 22., 23., 24., 27., 28., 32. ve 34. maddelerine dayanılarak hazırlanmış olan 26.01.2017 tarihli ve 29960 mükerrer sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği çerçevesinde Gıda Etiketlerinde Raf Ömrü Bilgisinin Belirlenmesi ve Belirtilmesi Hakkında Kılavuzu’nu temel alan bilgilere bakalım;
Son Tüketim Tarihi (STT) nedir?
STT, mikrobiyolojik açıdan kolay bozulabilen ve bu nedenle insan sağlığı açısından kısa süre içerisinde tehlike oluşturması muhtemel olan gıdaların tüketilebileceği son tarihtir. Diğer bir ifade ile etikette belirtilen ve yapısına uygun koşullarda depolandığı sürece gıdanın mikrobiyolojik ve duyusal kalitesinin en iyi durumda olduğu süredir.
STT’si geçen gıda, mikrobiyolojik açıdan risk oluşturacak ve dolayısıyla insan sağlığını tehdit edecektir. Başta hayvansal kaynaklı gıdalar olmak üzere genellikle soğukta muhafaza edilen ve satışa sunulan, kolay bozulabilen gıdaların etiketlerinde STT belirtilmektedir. Pastörize süt, peynir, yoğurt, tereyağı ve et ürünleri STT belirtilmesi gereken gıdalara örnek olarak verilebilir. STT’si geçen gıda, duyusal özelliklerinde değişiklik olmasa bile tüketilmemelidir.
Tavsiye Edilen Tüketim Tarihi (TETT) nedir?
TETT, gıdanın etiketi üzerinde belirtilen koşullara uygun şekilde muhafaza edildiğinde, kendine has özelliklerini koruduğu süreyi gösteren tarihtir. TETT, STT’den farklı olarak gıdanın; tazelik, tat ve aroma gibi kalite kriterleri ve duyusal özelliklerine dayanılarak belirlenmektedir.
Uygun muhafaza koşullarında ve ambalaj bütünlüğü bozulmadığı sürece oda sıcaklığında kolay bozulmayan bakliyat, makarna, bitkisel sıvı yağlar, alkolsüz içecekler, çay, kahve vb. gıdalarda TETT kullanılır.
TETT’si geçen gıdanın, uygun depolama şartlarında saklanması, ambalaj bütünlüğünün bozulmamış olması, görünüşü-kokusu-tadı normal olması koşuluyla tüketimi, satışa sunulması ve bağışlanması mümkündür.
Gıda işletmecisinin sorumlulukları nelerdir?
Gıdaların raf ömrünün belirlenmesi ve etiket üzerinde belirtilmesi, Türk Gıda Kodeksi Gıda Etiketleme ve Tüketicileri Bilgilendirme Yönetmeliği’ne göre gıda işletmecilerinin sorumluluğundadır.
Gıda etiketi üzerinde; STT veya TETT ifadesi ile tarih bilgisi, kolayca görülebilecek, açıkça okunabilecek, arka plan rengiyle kontrast oluşturacak ve silinmeyecek şekilde belirtilmelidir.
Gıda işletmecilerinin, gıda güvenilirliğini sağlamak amacıyla raf ömrünün belirlenmesinde, riske dayalı bir yaklaşım izlemesi önemlidir.
Gıda etiketi üzerindeki bilgilerin, tüketici ile iletişim kurmanın en önemli unsuru olması nedeniyle, gıda ambalajı açıldıktan sonra nasıl saklanması ve ne kadar sürede tüketilmesi gerektiğine dair bilginin etikette belirtilmesi faydalı olacaktır.
Gıda üreticisinin sıcaklık, ışık, nem, istifleme vb. depolama ve taşıma koşullarına ilişkin talimatlarına, dağıtıcıların ve perakende işletmelerin uymaları önem arz etmektedir. Tüketicilerin de gıda satın alırken ve tüketirken gıda israfını önlemek amacıyla raf ömrü bilgilerini, ambalajı açılmadan ve açıldıktan sonraki muhafaza koşullarını dikkate alması önemlidir.
STT veya TETT kullanımı nasıldır?
Mikrobiyolojik açıdan kolay bozulabilen ve bu yüzden kısa bir süre sonra insan sağlığı açısından tehlike teşkil etmesi muhtemel olan kanatlı eti ve ürünleri, balık, kırmızı et ve ürünleri, süt ve süt ürünleri gibi gıdalarda STT kullanılır.
Oda sıcaklığında mikrobiyolojik açıdan çabuk bozulmayan, genellikle bitkisel kaynaklı gıdalarda TETT kullanılır.
STT’si geçmiş olan gıdalar, 5996 sayılı Kanun’un 21. maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c) ve (ç) bentlerine göre güvenilir olmayan gıda olarak kabul edilmektedir.
Bir gıdada STT veya TETT belirlenmesi gıda işletmecisinin sorumluluğundadır. Gıdalar için uygun olan tarih belirlenirken STT’nin gıda güvenilirliği, TETT’nin ise öncelikle gıda kalitesi ile ilgili olduğu unutulmamalıdır.
Hazırlayan; Mukaddes Yelken